Кеңестік жүйе кезінде республикамыздағы ең таңдаулы, білім қоры терең, заманауи әлеуеті зор медициналық жоғары оқу орны Қазақ-түрік университеті болатын. Бүгінгідей көптеген оқу орны жоқ. Санаулы әрі, сапалы болатын. Сол жоғары оқу орнын бітіріп, Созақ ауданына жас маман ретінде келген дәрігерлердің бірі Ерлан Қаныбекұлы болатын. Содан бері табан аудармай 10 жылға жуық аудан халқына қызмет атқарып келеді. Ол азда болса ауданның денсаулық саласына айтарлықтай із қалдырып келеді. Ең бастысы жалпы жұртшылыққа жақсы дәрігер ретінде танылғаны басты қасиеті болды. Бүгінгі таңда елімізді жайлаған жаман індетпен күресу жолында аянбай тер төгіп, ауыздықпен су ішіп, түн қатып, түстенбей жүрген азаматтардың қатарында осы азаматта бар. Күні бүгін тажал дертпен күресудегі дәрігерлердің, жалпы аудан азаматтарының серпіні қандай! Дәрігерлердің қам-қаракеттері нешік? Осы тұрғыда нағыз майталман маманның пкірін білгім келді.
-Дәрігер деген абыройлы мамандықты жаныңа мәңгілік серік еткеннен кейін, дәрігер ретінде адамдарды жақсы көре білулің керек. Дәрігер білімді болуымен қатар және барлық уақытта көмек беруге дайын болудан бөлек науқасқа шынайы махаббаттық пен мейрімділікпен қарамайтын болса, онда жүргізіліп жатқан ем барлық уақытта жақсы нәтиже бермейді. Дәрігердің жұмысы азапты жеңу және науқасты өлімнен құтқару болып табылады. Дәрігер әр адамның және барлық қоғамның денсаулығына қызмет етуге шақырылған, дәрігер өзінің ар-ожданына сүйене отырып және медициналық этиканың негіздерін басшылыққа ала отырып, өз міндеттерін атқаруын талап етеді. Дәрігерлік «қателік» деген ұғым, тіпті термин болмау керек. Дәрігер қате жіберуге – құқығы жоқ. Егер сатушының немесе тігіншінің қателігін түзетуге болады, егер дұрыс диагноз қойылмай ем жүргізілсе, операция орындау уақытында хирургтың қолы дұрыс қимыл жасамаса, әрбірден соң науқасқа немқұрайлық білдіретін болса, онда адамның өмірі үзіліп кетуі мүмкін. Бірақ қандай бақыт, жаңа өмірдің пайда болуы туралы бірінші болып білу-үлкен миссия, не анасына: «Операция сәтті өтті, сіздің ұлыңыз өмір сүреді», – деудің өзінде шынайы, мейірбаншылық бар екендігі білінеді. Міне осындай сәт үшін көп оқу және мол тәжірибе жинақтауды қажет етеді. Жер шарындағы ең қасиетті мамандық -дәрігер болып халыққа қызмет ету үлкен мәртебе деген ұғымдамын. Ислам діні дәрігер туралы науқасқа көмек қолын созу–барлық мұсылманның міндеті болғанымен, дәрігерге бірнеше есе жауапкершілік жүктеледі. Пайғамбарымыз (с.а.у.): “Кімде-кім мұсылман бауырының қайғы-мұңын сейілтсе, Алла Тағала оны қиямет-қайымның бір қайғысынан құтқарады», – деген болатын. Дәрігер адамдарды емдеу арқылы, өзінің ақыретінің қамын жасайды. Адам дәрігерге жанына батқан ауруымен, көңілі түсіп, жаны жылап келеді. Сондай да дәрігер емін жасап, дәрісін беріп, науқастың ауруын жеңілдетеді, ертеңіне үміт сыйлайды. Адамдарға көмек қолын созып, өз міндеттерін шын ниеттерімен орындаған дәрігерлердің есімін халық ұмытпайды, жақсылықпен еске алады, артынан дұға етеді. Енді өзің айтқан аты жаман аурудың алдын алу үшін әрбір адам оның белгілерін, оған қандай әрекет ету керек жолдарын тәжірибе жүзінде болмаса да, теория турасында қаперіне алып жүруі тиіс.
Коронавирус инфекциясының белгілері бойынша оның инкубациялық кезеңі- 2-3 күн. Аурудың өткір басталуы, уыттану белгілері (әлсіздік, бас ауруы, себепсіз шаршау) жұмсақ. Дене температурасы өте сирек кездеседі, көбінесе 38-тен аспайды°С. Коронавирустық инфекцияның негізгі көрінісі-мұрыннан ашық судың ағып кетуі, ринореяның шамадан тыс табиғатына ауысады. Күрделі мұрын тынысы және иіс сезімінің төмендеуі тән. Балалар мен әлсіреген тұлғалар тозады, ауыз қуысында өрескел жөтел пайда болады және жатыр мойны лимфа түйіндерінің кеңеюі арқылы білуге болады.
Коронавирустар тек ас қорыту жүйесіне зақым келтіруі мүмкін, құсу, іштің ауыруы (негізінен эпигастрий) және сұйық сулы табуреткалар. Гастроэнтерит әдеттегідей жақсы жүреді, дегидратациясыз дамымаған, бірақ нәрестелердің ас қорыту жүйесінің коронавирус инфекциясы болған жағдайда, экзикозға жедел прогрессия мүмкін. SARS белгілері суықтың болмауы, жоғары температура (39-дан астам°С), құрғақ жөтел және тыныс алудың прогрессивті қысымы; Кейбір жағдайларда ересектердің тыныс алу бұзылысы синдромы дамиды, ауыр тыныс жетіспеушілігіне алып келеді. Өз уақытында емделу және ерте емдеу кезінде коронавирустық инфекциямен күресі оңай. Ең жиі кездесетін асқыну — қайталама қабынуды қосу (көбінесе бактериялық табиғат) синуситтің дамуы, тонзиллит, отит, бронхит және пневмония. Тыныс алу жолдарының прогрессивті сәтсіздікке байланысты SARS асқынулары пайда болғанда. Олардың ең қатал ‒ өкпе эмболиясы, миокардит, перикардит, спонтанды пневмоторакс, жүрек жеткіліксіздігі және жүрек аритмиялары. Склерозмен ауыратын науқастарда ми асқазан сұйығында коронавирустарды анықтау туралы куәліктер бар. Егер коронавирус инфекциясы күдікті болса, жұқпалы аурулар бойынша маманның кеңес беруі міндетті болып табылады, оториноларинголог және терапевт, пульмонолог – өкпе зақымдану белгілері пайда болғаннан кейін, гастроэнтеролог – гастроэнтериттің қатысуымен. Нозологияның диагностикасы зертханалық және аспаптық әдістермен жүзеге асырылады, Арадағы 7-10 күн ішінде асқыну болмаған жағдайда, толық қалпына келеді. Адамдардың коронавирусқа табиғи сезімталдығы төмен, инфекция ұзақ уақыт тығыз байланыста болады (көбінесе күнделікті өмірде). Өкпе тініне қатты зақым келгенде (SARS) өлім 20-38-ке жетеді % істер. ЖЖЖ бар адамдардан, аурудың соңғы кезеңдерінде немесе 45 жастан асқан аурулар ауруханаларға жіберілді, өлім орташа алғанда 9 есеге артады, науқастардың 5%-ы өкпенің талшықты өзгеруі созылмалы респираторлық жетіспеушіліктің әрі тұрақты жүрек ақауларының дамуына себеп болуы мүмкін. Коронавирус инфекциясының нақты алдын-алу құралдары (вакциналар) әзірленбеген. Ауруды болдырмау үшін салауатты өмір салты ұсынылады, температура, мүмкін жаттығу және теңгерімді тамақтану. Маңызды әдістер — бір реттік медициналық маскалардың суық мезгілінде қолданылуы, жабық бөлмелерде бұқаралық іс-шараларды өткізбеу, Қоғамдық көліктерге саяхат, күнделікті ауа ылғалдылығы және ылғалды тазалауды қаперлерінде ұстау керек. Сонымен қатар, айтудан кенде болып жатпаған талаптардың бірегейі карантин талаптарын тиянақты орындауда аудан, ауыл тұрғындары өз денсаулықтары мен өз бастарының амандықтарына ат үсті қарап отырғанын байқаймыз. Оның ертең өкініші болатынын ескеріп, ережелерді естен шығармауларын сұранамын,-дейді Ерлан Қаныбекұлы.
«Қырық жыл қырғын болса да, ажалы жеткен ғана өледі» деген бабаларымыз, «Жатса да аспан күйіп, жер өртеніп, жігіттер күдер үзбе бір Алладан» деп иманынан айнымаған. Әлемді дүрліктіріп жатқан тәж вирусы да, қаржылық дағдарыс та қазақ елін айналып өтсін. Адамның азаматтығы мен адамгершілігі, отаншылдығы, ұлтжандылығы сыналатын, танылатын тұс осы кез. Бұл қыспақтан шынайы мейірбан туысқандық, жанашыр адал достық қана алып шығады. Бұл кесапатты обамен күресте, қарақан қара басының ғана қамын күйттемей, қоғамдаса амал жасағандар жеңіске жетеді. Әлем жұртшылығына қазақ халқы өзінің сабырлы, байсалды, батыр, рухани моралдық тұрғыда салқынқандылығы мен тектілігін көрсететін уақыт туып келеді. Салмақпен қарап, санамен ойлап, сабырмен өмір сүрейік. Дүние қуып, болмашына пайда көріп, бірімізден біріміз тартып әкеткен несібе ешкімге опа бермейді. Көпе көрнеу орнықты өз бағасы бар көпке қажетті нәрселерді (маска, дәрі, қажетті заттар пакеттерін) үстіне ақша қосып сатып, халыққа төнген қасіреттен «Ат өлгені итке той» дегендей пайдакүнемдікке бой алдырудан арланайық. Бұл кез де ертең өте шығады. Ал адамдық қасиетіміз алдында жауап беретін уақыт болады. Сол себепті келбетімізді жоғалтып алмайық. «Е, мынау кешегі зұлматты уақытта масканы, дәріні он есе бағасына сатқан жалмауыз ғой!» деген қара күйе-жаман атқа қалмайық! Бірлікте болайық, ағайын- бауырлар! Қазіргі күндерде халыққа жаны ашитын азаматтар өздерінің ақыл-білімі, саяси шарқы жеткен деңгейде кеңестер айтып жатыр. Соларды тыңдап, санамен сараптап, қарекет жасауымыз керек. Бұл кезеңде жаһандық алпауыттардың арасында жан алысып, жан берісердей саяси ойындар мен теке- тірестер жүріп жатыр. Біздің төбелеспек тұрсын, ойын көтеретіндей жағдайымыз жоқ. Бет-бетімізбен тентіреп, тоз-тозымыз шығып берекемізден айрылып қалмайық. Бірі жүзге татып, жүзі мыңды қаймықтырған айбынды бабаларымыздай болсақ екен. Біз бір біріміз үшін жауаптымыз. Ұлттың асылы мен ақылмандары ірілік танытатын, даналық көрсететін уақыт туды. Елге жанашыр болып осы тажалды дерт басталған күннен тынымсыз еңбек етіп жүрген Ерлан Қаныбекұлы сияқты азаматтарымыз, барша қандастарымыз дәйім амандықта болайық!
Мақсат Қарғабай