Үшінші мегаполис мәртебесін алған Шымкентте тарихи, киелі орындар аз емес. Бір ғана «Ескі қалашықтың» өзінде мегаполистің өткен тарихын танытатын, туристерді тартатын көптеген жобалар жүзеге асырылып жатыр.
2013 жылы мегаполистің құрамына сансыз баптардың мекені атанған Сайрам елді мекені өтті. Тарихшы, археологтардың айтуынша, Шымкент пен Сайрам
тарихтың әр қилы кезеңдерінде бір-бірімен тығыз байланыста болған. Сонымен бірге бұл екеуі алма-кезек өңірдегі жетекші қалаға айналып отырған. Мәселен, көне дәуірлерде Шымкент Сайрамсу, Бадам өзені аңғарларындағы ірі қала атанса, ортағасырларда Сайрам басты шаһарға айналған. Өз тарихында қос қала алғаш рет бір мегаполистің аумағына біріктірілді. Бұл Шымкенттің туристік әлеуетіне үлкен серпін берді.
Шымкент қалалық әкімдігінің таратқан мәліметіне қарағанда, үшінші мегаполистің аумағында бүгінде 110 туристік нысан бар. Оның ішінде 7 тарихи нысан республикалық маңызы бар «Қазақстанның киелі жерлері» жобасына енген. Осындай тарихи әрі туристік нысанның бірі - Мәртөбе кешені. Ерекше кешен Шымкент қаласындағы Сайрам тұрғын алабы мен Қарамұрт ауылының аралығында орналасқан. Жазба деректерге қарағанда, Мәртөбе өз заманында билеушілердің ордасы болған. Қалашықтың орны ҮІІ-ХІІ ғасырларға тән. Биіктігі 6-7 метрді құрайды. Мәртөбені көбіне «Дала Парламенті» деп те атайды.
Мәртөбе кешені бүгінгі таңда танымал туристік бағыттардың бірі болып отыр. Бір жылда Сайрам тұрғын алабындағы тарихи нысандарды тамашалауға 70 мыңдай турист келеді. Қазақ жерінде ұлы жиындар өткен, маңызды шешімдер қабылданған жерлер, оның ішінде тарихи төбелер аз емес. Ұлы хандар жерленген – Ұлытау, орда тіккен – Кішітау, хан жайлаған – Қаратау, Хантау. Жәнібек пен Керей хандардың қазақ тайпаларының басын қосып, Қазақ хандығының туын тіккен әйгілі – Қозыбасы. Жоңғар басқыншыларына қарсы қазақ жасақтарының басын қосқан, бірліктің символы саналатын Ордабасы тауы. Тарихшылардың айтуынша қазақ жерінде төбелер көп, бірақ Мәртөбе - жалғыз. Дәл осы Мәртөбеде үш би - Төле би, Қазыбек би және Әйтеке би - "Жеті Жарғыға" қол қойып, ал Тәуке хан оларды өз мөрімен бекітті деген аңыз бар. Осы Мәртөбедегі жиындарда көшпелі қазақ қоғамындағы шаруашылықтан бастап халықаралық қатынастарға дейінгі мәселелер талқыланған. Рулар мен тайпалардың ақсақалдары даулы ітерді қарап, төрелік айтқан. Мәртөбені 1978 жылы "Қазақстан тарихы мен мәдениеті ескерткіштері жинағы" авторларының бірі, белгілі қазақстандық ғалым-археолог Николай Подушкин бастаған Шымкент педагогикалық институтының археологиялық отряды зерттеді. Мұнда ХҮІІ ғасырда билік басына келген Есім ханнан бастап, ХҮІІІ ғасырдағы Тәуке хан тұсына дейін алты алаштың баласы бас қосып, билер кеңес құрған. «Есім ханның ескі жолы» да осы жерде талқыға түсіп, жарияланған. «Жеті жарғыны» қабылдар сәтте қазақтың атақты би-шешендерінен 12 би, олардың қатарында Төле, Қаз дауысты Қазыбек, Әйтеке билерден өзге Жайма, Сасық, Көкім билер да қатысқан. Мәртөбенің Ұлы дала парламенті аталуы осыдан. Қайбір жылдары тарихи кешенде келешек ұрпаққа жолдау жазылған капсула қаланды. Келешек ұрпаққа өз жолдауын сот қызметкерлері қалдырды. Онда 14-15-ғасырлардан бастау алған қазақ елінің заңнама тарихы мен егеменді еліміздің бүгінгі заң үстемдігі баяндалған. Мәртөбе - елдігіміздің мәртебесін, бірлігіміздің берекесін айшықтаған жер. Бұл аумақта әйгілі Дала парламентінің келелі жиындары өтіп, «Жеті жарғыға» сүйене отырып тарихта ізі қалған маңызды шешімдер қабылданған. Ішкі бірлігімізді бекемдеген, елдігіміздің еңсесін көтерген мұндай қасиетті орындар ел жадында мәңгі сақталмақ. Мәртөбе кешеніне деген туристердің қызығушылығы жыл санап артып келеді.
