Өкпе обыры – бұл әртүрлі калибрлі бронхтардың эпителий тінінен шыққан өкпенің қатерлі ісігі. Өкпенің қатерлі ісігі 20 ғасырдың басында сирек кездесетін ауру болатын, бірақ темекі түтінінің және осы аурудың басқа қоздырғыштарының көбеюі осы патологияның артуына әкелді. Бүгінгі таңда өкпенің қатерлі ісігі бүкіл әлемде ерлер мен әйелдерде қатерлі ісік ауруынан болатын өлімнің басты себебі болып табылады. Өмір сүру деңгейі қатерлі ісік жасушаларының түріне және аурудың қай сатысында диагноз қойылғанына байланысты өзгереді.
Қазақстан бойынша онкологиялық патологиялар құрылымында өкпе обыры өлім-жітім бойынша 2-ші және 1-ші орында.Өкпе қатерлі ісігінің қауіп факторлары: темекі, құбырлар немесе сигаралар шегу, қазір немесе бұрын. Бұл өкпе қатерлі ісігінің маңызды қауіпті факторы. Адам темекі шегуді неғұрлым ертерек бастаса, өкпе қатерлі ісігінің даму қаупі соғұрлым жоғары болады. Өкпе қатерлі ісігінің пайда болуы темекі түтініндегі канцерогендердің әсерімен байланысты. Темекі шегуді тоқтату – жасына қарамастан аурудың ықтималдығын азайтудың ең тиімді әдісі. Өздігінен темекі шекпейтін, бірақ темекі түтінімен дем алатын адамдар (пассивті темекі шегу) аурудың даму қаупіне ұшырайды. Егер ерлі-зайыптыларда бір темекі шегетін адам болса, екіншісі үшін өкпе қатерлі ісігінің ықтималдығы екеуі де темекі шекпейтін жұппен салыстырғанда 30%-ға артады. Темекі түтінінің теріс әсері диетада көкөністер мен жемістердің болмауын нашарлатуы мүмкін. Өкпенің қатерлі ісігі шахталарда және өнеркәсіпте жұмыс істейтін адамдарға әсер етеді, олар өз жұмысында радонмен және асбестпен байланысады. Бұл заттар өкпеге еніп, өкпе жасушаларына зақым келтіреді, өкпе қатерлі ісігінің пайда болу қаупін бірнеше есе арттырады.
Өкпе қатерлі ісігінің басқа қауіп факторлары бар:
- Кеудеге немесе кеуде қуысына арналған сәулелік терапия;
- Үйдегі немесе жұмыс орнындағы радон;
- Компьютерлік томография сияқты суреттерді тексеру;
- Ауаның ластануы;
- Ауыр анамнез;
- Адамның иммун тапшылығы вирусын (АИТВ) тасымалдаушылар;
- Бета-каротин қоспаларын қабылдау және ауыр темекі шеккіш болу;
- Егде жас – қатерлі ісік түрлерінің негізгі қауіп факторы;
- асбест, радон, мышьяк, никель, кадмий, хром, хлорметилмен байланыс.
Кейде өкпенің қатерлі ісігі ешқандай белгілерді тудырмайды. Оны басқа жағдай үшін жасалған кеуде қуысының рентгенографиясы кезінде табуға болады. Белгілері өкпе қатерлі ісігі немесе басқа аурулардан туындауы мүмкін. Өкпе қатерлі ісігінің жиі кездесетін симптомдары мен белгілері:
- тұрақты сипатқа ие және қанмен болуы мүмкін жөтел;
- тәбеттің болмауы;
- салмақ жоғалту;
- тыныс алу жеткіліксіздігі;
- кеуденің ауруы, ентігу;
- сүйек ауырсынуы;
- бет пен мойынның ісінуі;
- дауыстың қырылдауы;
- қол мен аяқтың саусақтары қалыңдауы немесе ісінуі;
- шаршау сезімі.
Өкпе қатерлі ісігінің дамуы (метастаздар) тудыруы мүмкін:
- сүйек ауруын;
- аяқ-қолдардағы әлсіздік;
- неврологиялық белгілерді (мысалы, бас айналу);
- бет пен көзге сарғаюдың пайда болуын.
Өкпе қатерлі ісігінің диагностикасы қан анализін және пациенттің жалпы жағдайын бағалауды қамтитын стандартты тексерулерден басқа келесі процедуралардан тұрады:
- кеуде қуысының R – графиясы
- КТ немесе МРТ;
- Эндоскопиялық диагностикалық әдіс-бронхоскопия, оның барысында биопсия жасалуы мүмкін;
- УДЗ немесе КТ бақылауындағы трансторакалды биопсияны қамтитын диагностиканың хирургиялық әдісі.
- ПЭТ – КТ.
Емдеудегі соңғы жетістіктерді ескере отырып, морфологиялық кіші түрді анықтау үшін гистологиялық, иммуногистохимиялық және молекулалық–генетикалық зерттеулерді қамтитын патоморфологиялық диагностика өте маңызды.
Өкпе қатерлі ісігінің алдын-алу келесі ұсыныстарды қамтиды:
- Зиянды әдеттерден, бірінші кезекте темекі шегуден бас тарту;
- Салауатты өмір салтын ұстану: дәрумендерге бай дұрыс тамақтану және күнделікті физикалық белсенділік, таза ауада серуендеу.
- Созылмалы түрге ауыспау үшін бронх ауруларын уақытында емдеу.
- Бөлмені желдету, пәтерді күнделікті ылғалды тазалау;
- Зиянды химиялық заттармен және ауыр металдармен жанасуды минимумға дейін төмендету қажет. Жұмыс кезінде қорғаныс құралдарын қолдану керек: респираторлар, маскалар.
- Егер сізде осы мақалада сипатталған белгілер болса, нақты диагноз қою үшін дәрігерге көрінуді ұмытпаңыз.
ҰҒОО диагностикалық зерттеулер мен диагноздардың толық спектрін, сондай-ақ өкпе қатерлі ісігін емдеуді ұсына алады.
Рахат ҚАҢТАРОВА,
Жетісай аудандық орталық ауруханасының ЖТД мейіргері