Әрине, баланың дамуына оның ата-анасы тікелей әсер етеді. Олар мінез-құлық үлгілері. Біздің әрқайсымызда ата-аналық қарым-қатынастың мысалы бар, бірақ ол әрқашан махаббат пен өзара құрметке ие бола бермейді. Күн сайын әлемдегі көптеген балалар отбасындағы зорлық-зомбылықтың куәсі болады.
Соңғы кезде эпидемиологиялық жағдайда адамдар үйде көбірек уақыт өткізе бастады. Көптеген елдерде отбасындағы зорлық-зомбылықтан зардап шеккендердің саны өсті. Отбасындағы зорлық-зомбылықтан зардап шеккендердің 70 пайыздан астамы әйелдер мен қыздар. Отбасындағы зорлық-зомбылық – адамның физикалық және психикалық денсаулығына зиян келтіретін, барлық отбасы мүшелерінің оңтайлы өміріне кедергі келтіретін және баланың қалыпты дамуына қауіп төндіретін, кез-келген отбасы мүшелерінің құқықтарын бұзатын кез-келген әрекет.
Отбасындағы зорлық-зомбылық жағдайында балалар ең осал болып табылады. Неліктен? Өйткені отбасындағы зорлық-зомбылықтың куәсі болған және көбінесе құрбан болған бала көбінесе бәрі басқаша болуы мүмкін деп ойламайды. Бала, әсіресе кішкентай, ата-анасына байланысты, ол жай ғана үйден кете алмайды. Балалар әкесі анасын неге ұратынын және өздерін ол жағдайда қалай ұстарын білмейді, түсіне алмайды. Балалар көбінесе ересектерге өз проблемалары туралы айтып бөлісуді білмейді. Көмекке тек ата-аналардың қатысуымен қол жеткізуге болады деп ойлайды.
Отбасындағы зорлық-зомбылық балаға теріс әсер етеді, тіпті егер ол зорлық-зомбылық объектісі болмаса да. Агрессордың әрекеті тек бір адамға, әдетте әйелге (анаға) қарсы бағытталуы мүмкін. Ата-ана қарым-қатынасындағы зорлық-зомбылықтың куәсі болған балалар мазасыздық, депрессия, мектептегі нашар үлгерім, өзін-өзі бағалаудың төмендігі, қорқыныш пен уайымшылдық, тамақтанудың бұзылуы (артық тамақтану немесе тамақтанудан бас тарту) сияқты эмоционалды және мінез-құлық проблемаларын алу қаупі жоғары. Мұндай балалар балалық шақта және жасөспірімде агрессивті мінез-құлыққа бейім болуы мүмкін, немесе, керісінше, қоршаған әлемге немқұрайлы көзқараспен ерекшеленеді және болашақта болашақ отбасылық қатынастарды құруда қиындықтарға тап болады.
Ата-ана қатынастарындағы зорлық-зомбылықтың куәсі болған балалардың психологиялық ерекшеліктері:
- кінә, ұят, кемшілік сезімдерін сақтауға және нығайтуға ықпал ететін өзін-өзі бағалаудың төмендігі;
- көбінесе әлсіз, жас балаларға қатысты ашулануы мүмкін. Кейде ашуланудың ешқандай себебі жоқ;
- тым пассивті, өздерін қорғай алмайды;
- өзіне назар аудартады, жиі арандатушылық, демонстрациялық мінез-құлықпен;
- мазасыздық, құмарлық, жалғыздық сезімдерін сезінеді. Ұйқының бұзылуы бар.
Не істеу керек? Егер сіз және сіздің балаңыз тұрмыстық зорлық-зомбылық жағдайында болса, көмек сұраңыз! Бұл әлсіздік емес! Есіңізде болсын, бұл сіздің рухыңыздың күші мен өміріңізді және балаларыңыздың өмірін жақсы жаққа өзгерту ниеті туралы айтады.
Отбасында зорлық-зомбылық болған жағдайда не істеу керектігін анықтауға көмектесетін бірқатар қарапайым әрекеттер бар:
- өзіңізді әлеуметтік ортадан оқшауламауға тырысыңыз, достарыңызбен, туыстарыңызбен, көршілеріңізбен және әріптестеріңізбен тығыз қарым-қатынаста болыңыз;
- мұндай жағдайлардың алдын алу және өзін және балаларын қорғау үшін жұбайыңыз (серіктесіңіз) қандай жағдайларда зорлық-зомбылық көрсететініне назар аударыңыз;
- үйде қару ретінде пайдалануға болатын заттар бар жерлерден (мысалы, ас үйден) алыс болыңыз және сонымен бірге пәтерден (үйден) шығып, паналауға жақын болатын орынды анықтаңыз;
- егер сізге зорлық-зомбылық жасалса, мүмкін болса, пәтерден шығыңыз;
- қауіп төнген кезде хабарласуға болатын полиция телефондарын әйелдерге арналған дағдарыс орталықтарының телефоны мен мекен-жайын жатқа біліңіз;
- полициямен қалай байланысуға болатындығын қарастырыңыз; есіңізде болсын, сіз кез-келген уақытта полицияға тегін қоңырау шала аласыз;
- балаларыңызға зорлық-зомбылықтың ешқандай жағдайда ақталмауы мүмкін екенін түсіндіріп, сендіріңіз, ешқашан сіз немесе сіздің балаларыңыз зорлық-зомбылықтың себебі деп ойламаңыз;
- пәтерден (үйден)қалай тез кету керектігін балалармен жаттығыңыз;
- көмек алуға болатын жерді шешіңіз, жұбайыңыздың (серіктесіңіздің) сізге көрсеткен зорлығын қысылмай айта алыңыз және сіз болған жағдайдан ұялмауыңыз керек екенін ұмытпаңыз;
- дағдарыс жағдайын күтпеңіз, кеңес беру орталығының немесе дағдарыс бөлмесінің маманымен өз құқықтарыңыз туралы алдын ала кеңесіңіз;
- өзіңізді қауіпсіз сезінетін жерге қалай және қандай қоғамдық көлікпен жететіндігіңізді жоспарлаңыз;
- егер үйден шұғыл шығу қажет болса, қажетті телефон нөмірлері мен құжаттарды сізге оңай қол жетімді жерде сақтаңыз;
- дағдарыс жағдайында Сізге қажет киім, дәрі-дәрмектер, балалардың сүйікті ойыншықтары және басқа да заттар бар сөмкені қауіпсіз жерде сақтаңыз.
Жадыра АТАЕВА,
психолог.